Demokratyzacja budżetu

Każde wprowadzenie budżetu obywatelskiego to sukces. Ale co zrobić, by budżet obywatelski był naprawdę obywatelski? Zainspirujcie się działaniami aktywistów i aktywistek z Tczewa w ramach akcji Masz Głos, Masz Wybór*.

Tczew (pomorskie) / 2014

O co chodzi w budżecie obywatelskim?

Decyzje dotyczące budżetu gminy wydają się tak trudne i odpowiedzialne, że zwykle zostawiamy je władzom. A przecież podejmują je radni i radne – ludzie tacy jak my. Co więcej, to my najlepiej wiemy, co jest potrzebne w naszym otoczeniu. Właśnie na tych założeniach opiera się idea tworzenia budżetów obywatelskich, zwanych też partycypacyjnymi – budżetów, o których współdecydują mieszkańcy i mieszkanki. Pierwszy taki budżet wprowadzono w brazylijskim Porto Alegre w 1989 roku. W Polsce o budżetach obywatelskich pisał między innymi Rafał Górski, działacz społeczny i anarchistyczny, a pierwszy raz wdrożono go w 2011 roku w Sopocie. Od tego czasu wprowadziło go 90 samorządów, kolejne są w trakcie lub to rozważają. Wyzwaniem jest jednak nie tylko wprowadzenie budżetu, ale taż zadbanie o to, by funkcjonował faktycznie jako demokratyczny sposób podejmowania wspólnych decyzji. W innym przypadku może stać się konkursem popularności zgłoszonych pomysłów, co niestety zdarza się dość często.

Tczew chce DOBREGO budżetu obywatelskiego

W Tczewie pierwsza edycja budżetu obywatelskiego z 2013 roku nie wzbudziła niestety pełnego zachwytu – organizacje pozarządowe skrytykowały jego niedemokratyczny sposób wprowadzenia i wadliwy regulamin. Jedną z nich był Ruch Inicjatyw Obywatelskich Tczewa – stowarzyszenie zajmujące się m.in. wspieraniem rozwoju miasta i umacnianiem demokracji, a także ochroną środowiska naturalnego i rozwojem kultury. Aby rozruszać tczewską społeczność, przynajmniej na poziomie osiedli czy ulic, Ruch postanowił zaangażować się w prace nad poprawieniem budżetu obywatelskiego. W tym celu w 2014 roku RIOT wraz z Fundacją Pokolenie, Tczewską Inicjatywą Rowerową i Stowarzyszeniem Przestrzeń Kultury Zebra dołączył do akcji Masz Głos, Masz Wybór.

Co nie grało w tczewskim budżecie? Zdaniem RIOT przed wprowadzeniem budżetu po pierwsze zabrakło debaty z mieszkańcami i mieszkankami – obywatelskie z założenia narzędzie wprowadzone zostało odgórnie. Wadliwy był też regulamin budżetu. Tczew podzielono w nim na cztery części bez uwzględnienia rzeczywistej struktury miasta – w jednym obszarze połączono odległe niekiedy osiedla. Nie przewidziano możliwości głosowania przez internet – a zdaniem Łukasza Brządkowskiego z RIOT „w takim głosowaniu udział wzięłoby więcej osób, bo wymaga zaledwie minimalnego wysiłku”. Projekty mogły dotyczyć tylko osiedli czy ulic, nie przewidziano zgłaszania projektów ogólnomiejskich.

Ruchy i sukcesy Ruchu

Ruch Inicjatyw Obywatelskich Tczewa i skupione wokół niego organizacje postanowili wziąć na swoje barki przeprowadzenie konsultacji społecznych wokół regulaminu budżetu. Pierwszym krokiem było zorganizowanie w różnych punktach miasta czterech spotkań z mieszkańcami, podczas których dyskutowano nad założeniami budżetu. Temat budżetu został wówczas także wypromowany w mediach. Kolejnym etapem było publiczne zaprezentowanie regulaminu wypracowanego podczas spotkań, a następnie – omówienie go z prezydentem miasta, który okazał się bardzo otwarty na współpracę.

W efekcie udało się wprowadzić większość postulatów organizacji pozarządowych! Na potrzeby procedury budżetu obywatelskiego miasto podzielono na osiem części, dzięki czemu mieszkanki i mieszkańcy decydują rzeczywiście o swoim najbliższym otoczeniu. Urząd miasta stworzył dobrze ocenianą aplikację do głosowania internetowego. Choć nie wprowadzono możliwości zgłaszania projektów ogólnomiejskich, władze okazały się otwarte na rozmowy o innych procedurach, za pomocą których takie projekty można realizować korzystając ze środków z miejskiego budżetu.

Efektem prac nad poprawą budżetu jest wzrost zarówno liczby zgłaszanych pomysłów, jak liczby oddawanych głosów. Wciąż jednak pozostają punkty do poprawy – na przykład promocja budżetu. „Rok temu na jednym z osiedli zgłoszono tylko jeden pomysł, który automatycznie wygrał. Możemy oczywiście postarać się o dodatkowe środki i zająć się tym jako stowarzyszenie, ale wystarczyłoby przecież gdyby władze dogadały się ze wspólnotami mieszkaniowymi, żeby powiesiły plakat na klatce” – mówi pan Łukasz. Kolejnym minusem jest brak ewaluacji. Choć wiele informacji jest gromadzonych i udostępnianych na specjalnie utworzonej stronie internetowej, brakuje czasu na omówienie słabych punktów i poszukanie rozwiązań. Ze względu na te braki praca nad budżetem jest kontynuowana także w tym roku. Trwa także promocja budżetu – w styczniu RIOT zorganizował na przykład Maraton Pisania Projektów Do Budżetu Obywatelskiego.

Władze – wzorowa współpraca przy budżecie obywatelskim i nadzieje na współpracę przy parku miejskim

„Naszą ówczesną współpracę z władzami można by włożyć w gablotę z podpisem: tak należy działać” – tak pan Łukasz podsumowuje współdziałanie organizacji pozarządowych i prezydenta miasta przy tczewskim budżecie obywatelskim. Wyznaczony przez prezydenta pracownik urzędu pozostawał z organizacjami w stałym kontakcie i doszkolił się w temacie budżetów obywatelskich tak bardzo, że z czasem sam już wychodził z cennymi pomysłami. Prezydent spotykał się z przedstawicielami i przedstawicielkami organizacji także osobiście, omawiając regulamin, który na koniec nazywał już wprost wspólnym regulaminem. Zwieńczeniem sukcesów Ruchu Inicjatyw Obywatelskich Tczewa oraz docenieniem otwartości urzędu była Nagroda Super Samorząd, przyznana im w 2014 roku. Mamy nadzieję, że tegoroczne działania Ruchu Inicjatyw Obywatelskich Tczewa w ramach akcji Masz Głos, Masz Wybór, dotyczące rewitalizacji miejskiego parku, spotkają się z równie otwartym przyjęciem władz, pomimo wstępnych informacji o zaproszeniu przez prezydenta prywatnego inwestora, bez konsultacji z mieszkańcami i mieszkankami.

*Do 2016 roku akcja Masz Głos funkcjonowała pod nazwą “Masz Głos, Masz Wybór”.