Konkurs wiedzy o samorządzie – zagadnienia

Etap szkolny odbędzie się 6 października w zgorzeleckich liceach. Prezentujemy zagadnienia do konkursu.

Czynniki kształtujące podział terytorialny :
–    przesłanki natury politycznej (decentralizacja, centralizacja),
–    ukształtowanie terenu,
–    rozmieszczenie ludności,
–    rozmieszczenie gospodarki,
–    układ sieci komunikacyjnej,
–    naturalne ciążenie ludności do ośrodków zurbanizowanych i kulturalnych oraz zaspokajania potrzeb duchowych,
–    przesłanki historyczno-urbanistyczne.

Podział zasadniczy – wielostopniowy.
–    trójstopniowy podział terytorialny państwa na podstawie ustawy z 24 lipca 1998r.

–    2486 gmin.
Gmina jest podstawową jednostką samorządu terytorialnego i zarazem zasadniczego podziału terytorialnego państwa (art. 164 ust. 1 Konstytucji RP). Gmina to także wspólnota mieszkańców, osoba prawna, podmiot sprawujący władzę publiczną poprzez swoje organy.

–    348 powiatów.
Powiat jest lokalną wspólnotą samorządową i zarazem jednostką zasadniczego podziału terytorialnego państwa. Obejmuje całe obszary graniczących ze sobą gmin albo cały obszar miasta na prawach powiatu.

–    16 województw.
Województwo jest regionalną wspólnotą samorządową i największą jednostką zasadniczego podziału terytorialnego państwa w celu wykonywania administracji publicznej. Skupia powiaty i miasta na prawach powiatu oraz gminy.

Podział pomocniczy.
–    występuje w gminie,
–    jednostki pomocnicze tworzone z myślą o udzielaniu pomocy organom działającym w podziałach zasadniczych,
–    sołectwa (40205), dzielnice, osiedla i inne.


Podziały specjalne.
–    tworzone dla potrzeb określonych dziedzin administracji rządowej,
–    ogólnopaństwowy charakter wykonywanych zadań lub terytorialny zasięg działania przekraczający obszar jednego województwa,
–    organy administracji niezespolonej w takich działach administracji jak: wojskowa, skarbowa, celna, morska, weterynarii czy transportu drogowego.

SAMORZĄD LOKALNY (GMINNY I POWIATOWY) I REGIONALNY (WOJEWÓDZTWA).
–    poszczególne poziomy władzy samorządowej podlegają jedynie konstytucji i ustawom, są suwerenne względem siebie i wobec władz centralnych.
–    ta suwerenność wynika z własnego budżetu, majątku, mandatu z demokratycznego wyboru, stanowienia prawa lokalnego i ustawowej ochrony niezależności.
–    zadaniem samorządu lokalnego jest reprezentowanie interesu społeczności lokalnej.
Istotne akty prawne:
–    Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997r. (art. 163-172),
–    Ustawa o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990r.,
–    Ustawa o samorządzie powiatowym z dnia 5 czerwca 1998r.,
–    Ustawa o samorządzie województwa z dnia 5 czerwca 1998r.,
–    Ordynacja wyborcza do rad gmin, powiatów i sejmików województw z dnia 16 lipca 1998r.,
–    Ustawa o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta z dnia 20 czerwca 2002r.
Gmina.
–    miejska,
–    wiejska,
–    miejsko-wiejska.
Zadania gminy:
–    własne – „zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty” (art. 7 ust. 1 Ustawy o samorządzie gminnym),
–    zlecone w drodze ustawy – z zakresu administracji rządowej (np. akty stanu cywilnego) oraz organizacji przygotowań i przeprowadzenia wyborów powszechnych oraz referendów.
Zadania własne obejmują cztery kategorie spraw :
–    infrastruktura techniczna gminy (drogi, wodociągi, komunikacja itp.),
–    infrastruktura społeczna gminy (szkoły, ochrona zdrowia, opieka społeczna itp.),
–    ochrona i bezpieczeństwo publiczne (ochrona przeciwpożarowa, bezpieczeństwo sanitarne itp.),
–    ład przestrzenny i ekologiczny (gospodarka terenami, ochrona środowiska itp.).
Władze gminy:
–    kolegialny organ uchwałodawczy – rada gminy (rada miasta w gminach miejskich), wybierana w wyborach powszechnych. Stanowi prawo miejscowe, uchwala budżet
–    jednoosobowy organ władzy wykonawczej, wybierany w wyborach bezpośrednich: wójt (w gminie wiejskiej), burmistrz (w mieście do 50tys. mieszkańców), prezydent. Podlega mu administracja gminna (urząd gminy).

Powiat.
Zadania powiatu :
–    ponadpodstawowa infrastruktura społeczna, w tym edukacja publiczna wychodząca poza obowiązek szkolny oraz ponadstandardowa opieka zdrowotna i pomoc społeczna,
–    ponadpodstawowa infrastruktura techniczna,
–    porządek publiczny i bezpieczeństwo obywateli w wymiarze ponadgminnym,
–    ochrona środowiska i zagospodarowanie przestrzenne w wymiarze lokalnym i ponadgminnym, w tym gospodarka wodna i gospodarka nieruchomościami,
–    działalność organizatorska zmierzająca do rozwiązywania lokalnych problemów, w tym przeciwdziałanie bezrobociu, ochrona praw konsumenta, promocja powiatu na zewnątrz.
Władze powiatu:
–    rada powiatu,
–    powołany przez radę zarząd powiatu ze starostą na czele. Administrację powiatową stanowi starostwo,

Województwo.
–    województwo jest z jednej strony jednostką samorządu terytorialnego, z drugiej zaś jednostką zasadniczego podziału terytorialnego państwa do wykonywania administracji publicznej w terenie i w związku z tym siedzibą organów administracji rządowej.
Zakres działania i zadania samorządu województwa – nie naruszanie samodzielności powiatu i gminy oraz wykonywanie zadań publicznych o charakterze wojewódzkim, nie zastrzeżonych ustawami na rzecz organów administracji rządowej; w szczególności:
–    kształtowanie i utrzymanie ładu przestrzennego,
–    pobudzanie aktywności gospodarczej,
–    zachowanie dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego,
–    utrzymanie i rozbudowa infrastruktury technicznej i społecznej o znaczeniu wojewódzkim,
–    zapewnienie bezpieczeństwa publicznego i obronności .
Władze województwa samorządowego:
–    sejmik województwa złożony z radnych wybieranych w wyborach powszechnych,
–    wybierany przez sejmik zarząd województwa z marszałkiem i wicemarszałkami. Administrację samorządową tworzy urząd marszałkowski.

BUDŻET LOKALNY.
–    niezależność finansowa w ramach własnych zadań,
–    wpływy to dochody i przychody, zaś wypływy to wydatki i rozchody. Przychody wiążą się z zaciągnięciem długu publicznego, zaś rozchody to spłata długu.
Zgodnie z Ustawą o finansach publicznych z dnia 26 listopada 1998r. budżet lokalny obejmuje:
–    dochody i wydatki oraz przychody i rozchody gminy,
–    przychody i wydatki zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych i środków specjalnych oraz funduszy celowych gminy.
Natomiast budżet województwa jest planem finansowym obejmującym:
–    planowane dochody województwa,
–    planowane wydatki województwa,
–    źródła sfinansowania deficytu budżetowego,
–    przeznaczenie nadwyżki budżetowej,
–    wydatki związane z wieloletnimi programami inwestycyjnymi,
–    plany przychodów i wydatków funduszy celowych,
–    upoważnienie dla zarządu województwa do zaciągania długu oraz do spłat zobowiązań województwa.
Budżet roczny obejmuje:
–    budżet w układzie klasyfikacji budżetowej,
–    budżet zadaniowy.
Ponadto tworzone są:
–    wieloletnie plany finansowe,
–    wieloletnie plany inwestycyjne – lista projektów uporządkowana według kolejności wynikającej ze strategii. Są opracowywane zwykle na 4-6 lat.

FUNKCJE SAMORZĄDU.
Funkcja prawodawcza ¬– na przykładzie gminy.
•    wydawanie aktów prawa miejscowego w następujących sprawach:
–    wewnętrznego ustroju gminy oraz jednostek pomocniczych,
–    organizacji urzędów i instytucji gminnych,
–    zasad zarządu mieniem gminy,
–    zasad i trybu korzystania z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej.
•    przepisy porządkowe – jeśli jest to niezbędne dla ochrony życia lub zdrowia obywateli oraz zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego.
•    akty prawa wewnętrznego.
Funkcja świadczenia usług publicznych – ich organizowania (wykonawstwo może być zlecone innym podmiotom).
•    usługi administracyjne, np. wydanie prawa jazdy, zameldowanie,
•    usługi komunalne – związane z zaspokajaniem potrzeb bytowych społeczności lokalnej, m.in.: gospodarka odpadami, komunikacja publiczna, mieszkalnictwo, zaopatrzenie w wodę i energię elektryczną.
•    usługi społeczne – związane z rozwojem życia społecznego wspólnoty lokalnej, m.in.: ochrona zdrowia, edukacja, bezpieczeństwo publiczne, opieka społeczna, upowszechnianie kultury.

INFORMACJA A SAMORZĄD
Zasada jawności działania organów jednostek samorządu terytorialnego wynika z konstytucji RP. Przepisami rangi ustawowej regulującymi tą kwestię są: ustawa o samorządzie gminnym (art.11b ust. 2), oraz ustawa z dnia 6 września 2001r. o dostępie do informacji publicznej. Zasadę jawności zawierają obecnie również statuty gmin, w których od 1 września 2001r. muszą być zawarte postanowienia dotyczące udostępniania wszystkim zainteresowanym informacji o działalności organów gminy.
Informacją publiczną jest każda informacja o sprawach publicznych. W odniesieniu do organów gmin będą to m. in. informacje o:
–    zamierzeniach i planach organów gminy np.: planach inwestycyjnych ,
–    projektowanych aktach normatywnych związanych z funkcjonowaniem gminy,
–    programach realizowanych przez gminę oraz sposobach ich realizacji a także skutkach związanych z realizacją tych zadań,
–    organizacji gminy, organach i osobach sprawujących w nich funkcje i ich kompetencje,
–    trybie działania władz gminy i jednostek organizacyjnych gminy,
–    trybie działania gminnych osób prawnych i ich działalności w zakresie gospodarki budżetowej,
–    sposobach stanowienia aktów publicznoprawnych,
–    sposobach przyjmowania i załatwiania spraw,
–    stanie przyjmowanych spraw, kolejności ich załatwiania lub rozstrzygania,
–    prowadzonych rejestrach, ewidencjach i archiwach oraz o sposobach ich udostępniania,
–    danych publicznych – np.: treść aktów administracyjnych, dokumentacji z przeprowadzonych kontroli,
–    informacji o stanie gminy i jej jednostek organizacyjnych,
–    majątku gminy oraz majątku gminnych osób prawnych.
Informacja publiczna może być udostępniana w następujących formach:
–    poprzez ogłoszenia,
–    poprzez wyłożenie dokumentów zawierających informację publiczną do wglądu,
–    wywieszenie w miejscach ogólnie dostępnych,
–    zamieszczenie w formie elektronicznej w urządzeniach umożliwiających ich powszechne korzystanie,
Prawo do informacji obejmuje uprawnienie do: uzyskania informacji publicznej, wglądu do dokumentów urzędowych, dostępu do posiedzeń kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów. Ważne jest aby pamiętać: informacja ta ma być przekazana niezwłocznie.
Istotne akty prawne z dziedziny dostępu do informacji to: Ustawa z dnia 6 września 2001r. o dostępie do informacji publicznej (Dz.U. Nr 112, poz. 1198 z późn. zm.), Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz.U. Nr 133, poz. 883 z późn. zm.) oraz Ustawa z dnia 29 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz.U. Nr 11, poz. 95 z późn. zm).

LOKALNE RADY MŁODZIEŻOWE.
Lokalne rady młodzieżowe mogą być tworzone na podstawie art. 5b ust. 2 i 3 Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym. Młodzieżowa rada gminy/powiatu jest grupą młodych ludzi, którzy zostali wybrani przez swoich rówieśników w demokratycznych wyborach organizowanych najczęściej w szkołach. Młodzieżowi radni to osoby uczące się w gimnazjach oraz szkołach ponadgimnazjalnych.
Celem działania rad młodzieżowych jest upowszechnienie idei samorządności wśród młodzieży oraz zwiększenie aktywności młodych ludzi.
Lokalne rady młodzieżowe mogą realizować swoje cele poprzez :
–    opiniowanie projektów uchwał rady gminy/miasta/dzielnicy regulujących sprawy istotne dla środowiska młodzieżowego, w sposób uwzględniający opinie i postulaty zgłaszane przez młodzież dzielnicy,
–    inicjowanie działań dotyczących życia młodych ludzi w dzielnicy/mieście/gminie,
–    podejmowanie działań propagujących cele rady, szczególnie w zakresie upowszechniania idei samorządowej,
–    inspirowanie i koordynowanie inicjatyw młodych ludzi,
–    prowadzenie działalności informacyjno – doradczej,
–    nawiązywanie współpracy z krajowymi oraz zagranicznymi organizacjami, których cele pokrywają się z celami rady.
Środki zapewniające realizację celów statutowych pochodzą z wyodrębnionej dla potrzeb działalności rady części budżetu dzielnicy/miasta/gminy/. Dla realizacji celów statutowych rada może również starać się pozyskiwać środki na te cele z innych źródeł.

Stowarzyszenie Młode Centrum w Zgorzelcu