Inicjatywa lokalna lepsza niż budżet obywatelski
W ramach funkcjonowania samorządu mamy rożne możliwości wpływania na budżet gminy, czy też realizowania przez samorząd zgłaszanych przez mieszkańców pomysłów. Jednakże większość z nas zna głównie mechanizm tzw. „budżetu obywatelskiego”. W wielu miejscowościach to właśnie budżet obywatelski jest początkiem i końcem wpływania mieszkańców na wydatki gminy i realizowane przez gminy przedsięwzięcia.
Na zalety inicjatywy lokalnej oraz problemy z jej stosowaniem w ramach tegorocznej edycji akcji Masz Głos zwrócił uwagę Bartosz Wilk w Goleniowie. Również podczas zorganizowanej debaty wskazywano na jej różnice w stosunku do „budżetu obywatelskiego”.
Podstawy funkcjonowania inicjatywy lokalnej
Ustawą z dnia 22 stycznia 2010 r. o zmianie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz niektórych innych ustaw wprowadzono rozwiązanie pozwalające na realizowanie przez mieszkańców przedsięwzięć wraz z gminą.
Zgodnie z art. 19b ust. 1 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie z dnia 24 kwietnia 2003 r. (dalej: „Ustawa”):
W ramach inicjatywy lokalnej mieszkańcy jednostki samorządu terytorialnego bezpośrednio, bądź za pośrednictwem organizacji pozarządowych, lub podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 mogą złożyć wniosek o realizację zadania publicznego do jednostki samorządu terytorialnego, na terenie której mają miejsce zamieszkania lub siedzibę, w zakresie:
1) działalności, o której mowa w art. 4 ust. 1 pkt 13, obejmującej w szczególności budowę, rozbudowę lub remont dróg, kanalizacji i sieci wodociągowej, stanowiących własność jednostek samorządu terytorialnego, a także budynków oraz obiektów małej architektury;
2) działalności, o której mowa w art. 4 ust. 1 pkt 3, 4, 5, 16 i 27;
3) edukacji, oświaty i wychowania, o których mowa w art. 4 ust. 1 pkt 14;
4) działalności w sferze kultury fizycznej i turystyki, o której mowa w art. 4 ust. 1 pkt 17 i 19;
5) ochrony przyrody, w tym zieleni w miastach i wsiach, o której mowa w art. 4 ust. 1 pkt 18;
6) porządku i bezpieczeństwa publicznego, o którym mowa w art. 4 ust. 1 pkt 20;
7) rewitalizacji, o której mowa w art. 4 ust. 1 pkt 32a.
Korzyści dla mieszkańców – czas i forma
Mieszkańcy mogą w każdym momencie złożyć wniosek o realizację zadania publicznego. W tym zakresie należy zauważyć, że samo złożenie wniosku nie może być niczym warunkowane np. terminami.
Zgodnie z art. 19b ust. 2 Ustawy składany wniosek ma spełniać warunki określone w Kodeksie Postępowania Administracyjnego. Jest to o tyle istotne, że nie można regulować na poziomie prawa lokalnego formy wniosku, sposobu jego rozpatrywania, czy terminów odpowiedzi na skierowany wniosek. Rozwiązanie to należy zaaprobować, ponieważ brak formy wniosku (elementów wniosku) pozwala w dowolny i odformalizowany sposób zgłaszać potrzeby do jednostki samorządu terytorialnego. Ważne, żeby napisać co się chce i w dowolny sposób to opisać.
Dodać należy, że na etapie składania wniosku, planowane przedsięwzięcie nie musi być szczegółowo określone – nie jest konieczne składanie harmonogramów, budżetów i innych dokumentów (związanych z planowanym przedsięwzięciem). Również nie musi być określona w inicjatywach obejmujących kwestie inwestycyjne specyfika poszczególnych elementów np. użytego drewna na ławki itd.
Procedury – co mieszkańcy, co gmina, dlaczego tak prosto?
Na etapie rozpatrywania wniosku winny być brane ogólne założenia przedsięwzięcia oraz uzasadnienie. Jednakże koniecznym jest ocenienie zgodnie z art. 19c ust. 1 zd. drugie Ustawy – wkładu pracy społecznej „Szczegółowe kryteria oceny powinny uwzględniać przede wszystkim wkład pracy społecznej w realizację inicjatywy lokalnej”.
Powyższe wynika z regulacji przyjętej w art. Art. 19g Ustawy „Organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego wspólnie z wnioskodawcą opracowuje dokumenty niezbędne do przeprowadzenia inicjatywy lokalnej, w tym harmonogram i kosztorys.”.
Dopiero po pozytywnej ocenie wniosku następuje ustalenie szczegółowych elementów planowanego przedsięwzięcia, w tym ewentualnie niezbędnej dodatkowej dokumentacji. Zatem za najważniejszym element procedury realizacji planowanych przedsięwzięć uznać należy moment pomiędzy pozytywnym rozpatrzeniem wniosku, a podpisaniem na podstawie art. 19d Ustawy. Taka chronologia zdarzeń uzasadniona jest kwestią podpisania umowy i określeniem w niej przedmiotu przedsięwzięcia oraz obowiązków i uprawnień każdej ze stron.
Obowiązek podjęcia uchwały – co musi gmina
Zgodnie z art. Art. 19c Ustawy:
Organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego określa tryb i szczegółowe kryteria oceny wniosków o realizację zadania publicznego w ramach inicjatywy lokalnej. Szczegółowe kryteria oceny powinny uwzględniać przede wszystkim wkład pracy społecznej w realizację inicjatywy lokalnej.
Organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego, dokonując oceny wniosku, bierze pod uwagę szczegółowe kryteria oceny wniosku oraz jego celowość z punktu widzenia potrzeb społeczności lokalnej.
Z przepisu tego wynika obowiązek podjęcia przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego uchwały określającej tryb i szczegółowe kryteria oceny wniosków. Przyjęcie takiej uchwały nie jest fakultatywne.
Należy zwrócić uwagę, że ten obowiązek nie może być rozpatrywany w oderwaniu od uprawnień wynikających z art. 19b ust. 1 Ustawy oraz obowiązku oceny przez organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego wynikający z art. 19c ust. 2 – każdorazowa ocena wniosku wymaga „dokonując oceny wniosku, bierze pod uwagę szczegółowe kryteria oceny wniosku”.
Brak podjęcia uchwały w tym zakresie spowodowałby niemożliwość oceny wniosku, a tym samym brak możliwości skorzystania z uprawnienia jakie przyznano w art. 19b ust. 1 Ustawy. Raz jeszcze podkreślić należy, iż konsekwencją wejścia w życie ustawy z dnia 22 stycznia 2010 r. o zmianie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz niektórych innych ustaw było podjęcie w każdej gminie uchwały związanej inicjatywą lokalną.
W przypadku jakim organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego nie podejmuje uchwały wynikającej z art. 19c ust. 1 Ustawy każdy mieszkaniec ma następujące uprawnienia:
zgodnie z art. 101a ustawy o samorządzie gminnym po uprzednim wezwaniu organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego złożyć skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego (Przepisy art. 101 stosuje się odpowiednio, gdy organ gminy nie wykonuje czynności nakazanych prawem albo przez podejmowane czynności prawne lub faktyczne narusza prawa osób trzecich),
skierować do Wojewody skargę z 227 Kodeku postępowania administracyjnego wskazując, że organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego nie wykonuje swoich obowiązków z art. 19c ust. 1 Ustawy,
złożyć wniosek z art. 241 Kodeku postępowania administracyjnego do organu stanowiącego jednostko samorządu terytorialnego wskazujący obowiązek podjęcia uchwały wynikającej z art. 19c ust. 1 Ustawy.
W skrócie dlaczego warto skorzystać z narzędzia jakim jest inicjatywa lokalna?
- Można składać przez cały rok,
- Jest bardzo odformalizowana,
- Mamy wpływ na wykonywane przedsięwzięcie,
- Gmina musi nas wspierać,
- Każdy pomysł jest oceniany i na każdy pomysł dostajemy odpowiedź,
- Nie konkurujemy w głosowaniach.