Inicjatywa uchwałodawcza – jak wywołać debatę radnych o tym czym powinien zająć się wójt/burmistrz/prezydent?

Czasami czujemy się bezradni w zgłaszaniu naszych pomysłów radnym czy wójtowi. Spotykamy się, przekonujemy, ale nie przybliża nas do realizacji naszych celów. Czasami zdarza się tak, że radni odsyłają nas do wójta/burmistrza/prezydenta, a ten znów do radnych.

Pozostaje jeszcze inny aspekt, który ma duże znaczenie, a sprowadza się do publicznej debaty nad zagadnieniem, które jest dla nas ważne. Czasami faktycznie sama debata radnych, wójta/burmistrza/prezydenta i mieszkańców przynosi rozwiązanie, czasami jednak należy szukać innych rozwiązań niezbędnych, by zobowiązać radnych do dyskusji, której efektem może być konkretne działanie wójta/burmistrza/prezydenta.

Takie rozwiązanie daje inicjatywa uchwałodawcza mieszkańców, której przedmiotem będzie uchwała ustalająca kierunki działania wójta/burmistrza/prezydenta.

Inicjatywa uchwałodawcza mieszkańców

Możliwość wpływania mieszkańców na tworzenie prawa na poziomie lokalnym poprzez zgłaszanie projektów uchwał, które mają być obradowane przez radnych budzi kontrowersje. Wynikają one przede wszystkim z braku takiej regulacji w ustawie o samorządzie gminnym.

Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu w wyroku z 3 kwietnia 2006 r., sygn. akt III SA/Wr 584/05 wskazał, że nie można wprowadzać inicjatywy uchwałodawczej mieszkańców, ponieważ ustawodawca nie przewidział takiej możliwości.

Do innego przekonania doszedł Naczelny Sąd Administracyjny w dwóch wyrokach – z 21 listopada 2013 r., sygn.. akt II OSK 1887/13 oraz z 23 maja 2014 r., sygn. akt II OSK 1009/14. W uzasadnieniu pierwszego wyroku zostało m.in. wskazane: „Podkreślić zatem ponownie należy, że samorząd sam w sobie jest wartością demokratyczną, a do jego cech (określanych także jako „wartości”) zalicza się m.in. samodzielność i wspólnotowy, społecznościowy charakter. Wyposażenie mieszkańców jednostki samorządu terytorialnego w inicjatywę uchwałodawczą wpisuje się w nurt społeczeństwa obywatelskiego, pozwalając na bezpośredni udział obywateli w podejmowaniu rozstrzygnięć przez organ uchwałodawczy.”

Pamiętać należy, że procedowanie z uchwałami zgłaszanymi przez mieszkańców powinno odbywać się w identyczny sposób jak z pozostałymi projektami uchwał. Jednakże w poszczególnych gminach może różnie wyglądać procedura przygotowywania projektu uchwały i liczba popierających ją mieszkańców.

Możliwość zgłaszania projektów uchwał przez mieszkańców daje duże możliwości wpływania na lokalne polityki i często konkretne decyzje. Oczywiście projekt uchwały może nie uzyskać przychylności radnych. Jednakże, jak przy każdym projekcie uchwały powinna się odbyć dyskusja w odpowiedniej komisji i później podczas sesji rady.

Podczas tegorocznej edycji akcji Masz Głos taka sytuacja wystąpiła w Świdwinie. Przygotowanie i złożenie projektu uchwały kierunkowej w ramach inicjatywy uchwałodawczej mieszkańców otworzyło w ramach prac rady merytoryczną dyskusje o możliwości zapewnienia opieki dla najmłodszych dzieci.

„Uchwała kierunkowa”

Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 2 o samorządzie gminnym radni mogą uchwalić tzw. „uchwałę kierunkową”. Celem takiej uchwały jest stanowienie o kierunkach działania wójta/burmistrza/prezydenta. Rozwiązanie to umożliwia radnym, a w tym wypadku mieszkańcom, zaproponowanie w projekcie uchwały wytycznych, czy też zaleceń dla wójta/burmistrza/prezydenta. Jednakże nie mogą to być konkretne działania np. utworzenie żłobka dla dzieci, a np. ustala się kierunki działania wójta polegające na zwiększeniu dostępności opieki dla dzieci w wieku od ukończenia 20 tygodnia życia do lat 3. Dobór środków do wykonania uchwały należy do wójta/burmistrza/prezydenta i to on decyduje w jakim zakresie oraz w jaki sposób daną uchwałę wykona.

Pomysł/dyskusja/zobowiązanie

Wykorzystanie inicjatywy uchwałodawczej mieszkańców w celu wytyczenia działań wójta/burmistrza/prezydenta to dobry mechanizm do poddania pod dyskusję określonego problemu/pomysłu radnym, którzy muszą podjąć decyzję o tym, czy w tym zakresie wytyczą kierunek działania wójtowi/burmistrzowi/prezydentowi. Dodatkowo siłą może być liczba podpisów pod projektem uchwały, im więcej tym trudniej radnym będzie głosować przeciwko takiemu projektowi.

Autorka: Anna Graczyk-Osowska, Stowarzyszenie Polites, Koordynatorka akcji Masz Głos.

Tekst został opracowany na podstawie doświadczeń z realizacji działań dla uczestników i uczestniczek Akcji Masz Głos 2016/2017