Szkoci w Jadowie
Jadów to mała wieś pod Warszawą, wydawałoby się – bez szczególnych właściwości, jednak tylko do czasu. Gdy grono pasjonatów zainteresowało się lokalną historią, odkryło kompletnie nieznany i nieupamiętniony wątek. W pobliskim lesie były resztki cmentarza szkockich osadników, jednak nikt nie interesował się tym tematem.
Jadowskie Stowarzyszenie Historyczne postanowiło zadbać o teren cmentarza – przede wszystkim oznakować to miejsce w przestrzeni i włączyć mieszkańców w odkrywanie nieznanej, tutejszej historii. Najpierw członkowie Stowarzyszenia skontaktowali się z Nadleśnictwem Łochów – Lasy Państwowe, właścicielem terenu, i Mazowieckim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. Podczas porządkowania cmentarza udało się znaleźć jego granice i zabezpieczyć elementy sztuki cmentarnej, np. zabytkowy nagrobek. Do współpracy jako wolontariusze włączyli się konserwator rzeźby kamiennej i młodzież z Liceum Mundurowego w Urlach.
W poszukiwaniach historycznych pojawił się nawet wątek miłosny, bo okazało się, że prawdopodobnie na cmentarzu w pobliskich Wiskitkach leży żona szkockiego mieszkańca Jadowa, którego nagrobek grupa odkryła w lesie w czasie porządkowania terenu. Może ta historia to początek na jakąś powieść?
Działania wokół szkockiej historii jednak nie były takie proste. Stowarzyszenie było nowe, oparte na wolontariackim zaangażowaniu, a historia lokalnego osadnictwa szkockiego została słabo opisana na kartach historii. Jak ją atrakcyjnie pokazać i zainteresować mieszkańców? Jak skoordynować działania? „Czasami brakowało nam kilku dodatkowych rąk do pracy, czasem też zatrzymywały nas technikalia – jak brak właściwego klucza, pozwalającego na wyłączenie części oświetlenia w parku na czas kina plenerowego. Ale na końcu i tak wszystko się udało”, powiedział Marek Suchocki, członek Stowarzyszenia.
W wakacje 2021 w ramach akcji Masz Głos Fundacji Batorego odbyła się uroczystość upamiętnienia szkockich osadników w Jadowie. Towarzyszył jej Wieczór Szkocki z udziałem przedstawicieli St. Andrew’s Foundation, byłym konsulem RP w Edynburgu Leszkiem Wieciechem. Na cmentarzu odbyła się wspólna modlitwa z mieszkańcami Jadowa. W centrum wsi koncert zagrała jedyna orkiestra dudziarzy w Polsce „Częstochowa Pipes & Drums”. Całość zakończył pokaz filmu „Edi”, nakręconego w malowniczych plenerach Szkocji. Po Wieczorze Szkockim stowarzyszenie zorganizowało kolejne wydarzenie kulturalne: kino letnie im. Edwarda Stachury. Oba – Wieczór Szkocki i kino letnie – mają wejść na stałe do kalendarza kulturalnego gminy.
Podczas uroczystości wójt gminy ogłosił, że Jadów będzie starał się o ponowne uzyskanie praw miejskich. Historia szkockich osadników pokazała historyczną miejskość osadnictwa, rozwój lokalny, wielokulturową przeszłość społeczności.
Jak układała się współpraca z władzami samorządowymi
Współpraca z wójtem trwała od końca 2020, kiedy poznał plany Stowarzyszenia na kolejny rok. Okazało się, że kino plenerowe było też jego niezrealizowanym pomysłem, bardzo pozytywnie podszedł również do pomysłu prac na cmentarzu szkockich osadników. Poza akceptacją i deklaracją osobistego wsparcia Stowarzyszenie otrzymało od Gminy Jadów dofinansowanie, dzięki któremu mogło zorganizować seanse kina letniego i Szkocki Wieczór. Na potrzeby wydarzenia Gmina wypożyczyła scenę, nagłośnienie. Wójt z pracownikami zorganizowali część atrakcji (dmuchańce, malowanie twarzy dzieci podczas seansów dla najmłodszych). Najlepszym dowodem zaangażowania jest to, że na tydzień przed Szkockim Wieczorem pracownicy biurowi Urzędu Gminy w Jadowie samodzielnie postawili przy cmentarzu tablicę informacyjną, zaprojektowaną przez Stowarzyszenie. Później Urząd pomógł napisać wniosek do jednej ze spółek skarbu państwa o zakup sprzętu do kolejnych seansów kina plenerowego.
Zaangażowanie mieszkańców
Wszystkie działania zostały zrealizowane we współpracy z Gminą Jadów, Biblioteką Publiczną Gminy Jadów i Stowarzyszeniem Gospodyń Wiejskich „Myszadlanki”. Dodatkowo w Szkocki Wieczór w Jadowie włączyła się jako współorganizator St. Andrew’s Foundation, zrzeszająca Szkotów w Polsce. Stowarzyszenie współpracowało z Nadleśnictwem Łochów – Lasy Państwowe, Mazowieckim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków, konserwatorem rzeźby kamiennej i młodzieżą z Liceum Mundurowego w Urlach.
Zakres i znaczenie działania
W czasie projektu odbyły się:
- trzy spotkania z władzą samorządową,
- pięć spotkań z mieszkańcami (trzy seanse kina letniego, uroczystość upamiętnienia Szkotów na cmentarzu w Jadowie, Wieczór Szkocki),
- w wydarzenie zaangażowało się 250 mieszkańców,
- Stowarzyszenie nawiązało współpracę z czterema organizacjami i instytucjami,
- ukazały się publikacje w znaczących mediach: Onet, „The Times” , Times Radio, Notes From Poland, The First News PAP.
Trzy seanse kina plenerowego zainicjowały tego rodzaju pokazy w Jadowie. Stowarzyszenie kupiło profesjonalny sprzęt kinowy (projektor, ekran, oświetlenie) i leżaki, a jesienią zorganizowało kolejne seanse. Zakupiony sprzęt posłuży do przyszłych pokazów plenerowych w 2022 roku i kolejnych.
Szkocki Wieczór zintegrował wokół lokalnej historii nie tylko społeczność Jadowa, ale też potomków jadowskich Szkotów, mieszkających od Szkocji po Australię. Jadowianie poczuli dumę, że mieszkają w tak szczególnym miejscu. Wydarzenie stało się przyczynkiem do nawiązania współpracy między Jadowem a Wiskitkami, a rozmowy między członkami Stowarzyszenia z władzami lokalnymi tych miejscowości (wójt Gminy Jadów i sekretarz Miasta Wiskitki) doprowadziły do rozpoczęcia starań o odzyskanie praw miejskich przez Jadów.
Mieszkańcy licznie uczestniczyli we wszystkich wydarzeniach. „Otrzymaliśmy bardzo pozytywny feedback – mówi Karol Suchocki ze Stowarzyszenia, że Wieczór Szkocki był nietuzinkowy, fantastyczny. Podobnie ludzie odebrali seanse kina letniego. Najbardziej zapamiętam jak po pierwszym z nich składaliśmy scenę, ekran i sprzątaliśmy park. Wtedy podeszła do mnie grupka widzów ze słowami, że to super pomysł, że takie kino powstało. Po czym włączyła się do naszego sprzątania.”
Puenta
Jadów ma swoją fascynującą historię lokalną, która dziś daje kontakty, nawet w skali międzynarodowej, a przede wszystkim jest dumą mieszkańców. Przeszłość połączyła się z przyszłością. Wszystko za sprawą pasjonatów, których zrozumiała i wsparła Gmina. Grupa wraz z Wójtem Gminy Jadów dostała nagrodę Super Samorząd 20221. W ramach akcji Masz Głos grupę wspierała Fundacja Laboratorium Badań i Działań Społecznych SocLab, organizacja partnerska projektu Fundacji Batorego.
*
Jadowskie Stowarzyszenie Historyczne działa od dwóch lat. To piętnastu pasjonatów lokalnej historii, którzy stworzyli i prowadzą muzeum w budynku użyczonym przez gminę. Muzeum jest kameralne, tematycznie związane z historią Jadowa.