Budżet obywatelski
Budżet obywatelski nazywany również partycypacyjnym to proces w którym mieszkańcy decydują o przeznaczeniu części lub całości budżetu danego miasta lub gminy. Decyzje mogą być podejmowane bezpośrednio przez mieszkańców bądź za pośrednictwem organizacji społecznych. Najważniejszym elementem budżetu obywatelskiego są regularne spotkania mieszkańców z przedstawicielami władz, podczas których rozmawia się o przeznaczeniu wspólnych pieniędzy.
Aby proces tworzenia budżetu miasta można było uznać za partycypacyjny musi spełniać następujące warunki:
- zawierać element dyskusji nad sprawami finansowymi i budżetowymi miasta, podczas której uczestnicy decydują o tym jak wykorzystać ograniczone środki budżetowe
- powinien być organizowany co najmniej na poziomie dzielnicy jednak najlepiej aby dotyczył poziomu całego miasta
- powinien być ciągłym procesem. pojedyncze zebrania lub referenda nad sprawami finansów miasta to nie to samo co budżet obywatelski
- powinien być realizowany w oparciu o wiele mechanizmów partycypacyjnych. Nie wystarczy aby rada gminy lub komisja budżetowa była otwarta na publiczną debatę, konieczne jest stworzenie dodatkowych mechanizmów włączania mieszkańców do dyskusji nad sprawami finansowymi.
- posiadać mechanizm ewaluacji i oceny rezultatów procesu partycypacji.
Obywatelski budżet osiedlowy – jest to wyodrębniona z budżetu miasta pula środków o których przeznaczeniu decydują mieszkańcy danego osiedla. Wyodrębnianie z budżetu miasta środków dla jednostek pomocniczych oraz umożliwienie mieszkańcom danej jednostki współdecydowania o ich przeznaczeniu jest realizacją przez samorząd konstytucyjnej zasady pomocniczości, która mówi, że „decyzje ważne dla obywateli, powinny być podejmowane na możliwie najniższym szczeblu, najbliżej osób, których dotyczą.”. Tworzenie obywatelskich budżetów osiedlowych możliwe jest w oparciu o przepisy ustawy o samorządzie gminnym artykuły: 18, 35, 48 i 51.
Innymi słowy budżety obywatelskie, w tym również obywatelskie budżety osiedlowe, to wydzielane z budżetu danego miasta pieniądze, o których przeznaczeniu decydują mieszkańcy danego miasta lub osiedla. Obywatele, mieszkańcy mają możliwość zgłaszania propozycji co ich zdaniem powinno zostać zrealizowane w danym roku budżetowym oraz wybierania spośród nich podczas głosowania. Mieszkańcy mają prawo do współdecydowania o budżecie miasta ponieważ to oni go tworzą płacąc podatki, a rolą miasta jest zaspokojenie zbiorowych potrzeb jego mieszkańców. Uczestniczenie w procesie tworzenia budżetu daje mieszkańcom możliwość informowania władz o niezaspokojonych potrzebach oraz podejmowania decyzji, które z potrzeb zbiorowych będą zaspokajane w pierwszej kolejności.
Wprowadzenie budżetu partycypacyjnego przynosi korzyści zarówno mieszkańcom, organizacjom pozarządowym, lokalnemu władzom samorządowym, jak i sektorowi prywatnemu.
1. Efekty polityczne. Zdaniem badaczy procesu budżetu partycypacyjnego wprowadzenie tego mechanizmu przez władze miasta (gminy) powoduje ponad 10% wzrost prawdopodobieństwa ponownego wyboru dla burmistrza w następnych wyborach. Jest to niewątpliwa korzyść dla władz lokalnych oraz istotny czynnik sprzyjający rozpowszechnianiu się tego mechanizmu. Budżet partycypacyjny sprzyja legitymizacji władzy. Rozwój dialogu i poprawa komunikacji z mieszkańcami znacznie podnosi poziom zaufania mieszkańców do władz samorządowych. Mechanizm budżetu partycypacyjnego promuje dzięki temu ideę dobrego rządzenia.
2. Efekty ekonomiczne. Badania budżetów partycypacyjnych wskazują, że implementacja budżetu partycypacyjnego sprzyja zmianie alokacji środków budżetowych w kierunku inwestycji przyczyniających się do poprawy warunków życia w najbiedniejszych częściach miasta oraz biedniejszych grup społecznych.
3. Efekty społeczne. Dzięki uczestnictwu w tym procesie budżetu partycypacyjnego mieszkańcy zmieniają postrzeganie swojej roli w procesie decyzyjnym oraz zaczynają dostrzegać swoje własne interesy. Również dzięki temu chętniej włączają się w działania organizacji społecznych. Przedstawiciele władz gminy czy dzielnicy oraz mieszkańcy muszą porozumieć się w kwestii priorytetów budżetowych, co w konsekwencji sprzyja budowie społecznej zgody. Podkreśla się również, że upublicznienie procesu tworzenia budżetu przyczynia się do większego zrozumienia dla pracy urzędników i samorządowców. Mieszkańcy mają szansę poznać trudności i przeszkody, jakie napotykają w swojej pracy przedstawiciele władz. Równocześnie wprowadzenie elementów konsultacyjnych do procesu tworzenia budżetu przyczynia się do zwiększenia odpowiedzialności urzędników. Budżet partycypacyjny daje możliwość przedyskutowania swoich potrzeb osobom z różnych środowisk co bardzo podnosi spójność społeczną. Instytucja budżetu obywatelskiego sprzyja promocji przejrzystości działania władz. Dzięki temu ma ona potencjał instytucjonalnego ograniczania korupcji oraz przeciwdziałania niskiej efektywności działania władz. Kolejnym ważnym czynnikiem, na który zwraca się uwagę omawiając tę instytucję jest inkluzja w proces decyzyjny obywateli z grup tradycyjnie wykluczonych z procesu podejmowania decyzji (biedni, kobiety, dzieci, mniejszości etniczne, seksualne itp).
4. Efekty edukacyjne. Mieszkańcy w trakcie procesu pozyskują przystępną wiedzę na temat budżetu, samego mechanizmu partycypacyjnego, funkcjonowania władzy lokalnej oraz struktury alokacji pieniędzy pochodzących z ich podatków.
Bibliografia:
- Budżet partycypacyjny w Wielkiej Brytanii, http://lmb.lgo.pl/sites/lmb.lgo.pl/files/%20budzet_partycypacyjny_%20w_wielkiej_brytani_0.pdf
- P. Spada „The Economic and Political Effects of Participatory Budgeting„, s.20
- Rebecca Abers „Porto Alegre and the participatory budget: Civic education, politics and the possibilities for replication”. Dokument przygotowany dla Carold Institute, projekt „Building Local and Global Democracy” (2004-2006), www.carold.ca, s.85-87
- World Bank’s Empowerment, Case Studies: Participatory Budgeting in Brazil, dostępne na http://siteresources.worldbank.org/INTEMPOWERMENT/Resources/14657_Partic-Budg-Brazil-web.pdfs, s.21
Autor: Dariusz Kraszewski