Scenariusz – inicjatywa uchwałodawcza
Krok 1. Zróbcie rozpoznanie sytuacji
Obecnie, prawo do wystąpienia przez mieszkańców i mieszkanki ich własnych projektów uchwał, tzw. obywatelską inicjatywę uchwałodawczą (nazywaną czasem inicjatywą uchwałodawczą mieszkańców), gwarantują przepisy ustaw samorządowych. Jednocześnie rady gmin, powiatów i sejmiki województwa zobowiązane zostały do określenia w drodze swoich uchwał szczegółowych zasad wnoszenia inicjatyw obywatelskich, tworzenia komitetów inicjatyw uchwałodawczych oraz formalne wymogi, jakim muszą odpowiadać składane projekty.
W pierwszej kolejności sprawdźcie więc czy podjęte zostały przez organy stanowiące stosowne uchwały w przedmiocie inicjatywy uchwałodawczej lub.
Uchwały znajdziecie na stronie internetowej gminy/miasta lub innej jednostki samorządu terytorialnego (często w zakładce prawo miejscowe, prawo lokalne, uchwały rady itp.) lub w Biuletynie Informacji Publicznej (BIP). Gdybyście nie znaleźli uchwały w ten sposób, poproście urząd o jej udostępnienie, lub poszukajcie w Dzienniku Urzędowym Województwa w którym mieszkacie.
Jeżeli w Waszej gminie/mieście/powiecie/województwie podjęta została stosowna uchwała w sprawie inicjatywy uchwałodawczej, to sprawdźcie, jakie są warunki korzystania z niej. Pamiętajcie, iż przepisy ustaw gwarantujące obywatelską inicjatywę uchwałodawczą, weszły w życie z dniem 31 stycznia 2018 r. Sprawdźcie więc, czy uchwały w tym przedmiocie wprowadzone zostały po tym terminie lub jeżeli obowiązywały już wcześniej, czy zostały dostosowane do nowo obowiązujących przepisów. W przeciwnym razie w przypadku braku regulacji zgodnych z wymogami ustaw samorządowych wykonanie tego uprawnienia może być niemożliwe.
Krok 2. Zbierzcie Komitet Inicjatywy Uchwałodawczej
Z projektem uchwały może wystąpić Komitet Inicjatywy Uchwałodawczej, w którego skład mogą wchodzić osoby posiadające czynne prawo wyborcze (mogą uczestniczyć w wyborach jak wyborcy) do organu, którego projekt uchwały zamierzacie przygotować. Komitet odpowiedzialny jest za przygotowanie projektu uchwały, zebranie podpisów pod projektem oraz przedłożenia projekt do rady/sejmiku i występowanie przed nią jako podmiot wnoszący projekt. Jest więc „głową” całej inicjatywy.
Uchwały danej jednostki samorządu terytorialnego w sprawie zasad wnoszenia obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej mogą określać dodatkowe wymogi dotyczące Komitetu, np. minimalną liczbę osób, które muszą wchodzić w jego skład, złożenie przez członków Komitetu stosownych oświadczeń o przystąpieniu do niego, lub wybór pełnomocnika Komitetu.
Komitet ma prawo wskazywać osoby uprawnione do reprezentowania Komitetu podczas prac rady/sejmiku.
Krok 3. Przygotujcie projekt uchwały
Uchwała rady/sejmiku w sprawie zasad wnoszenia obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej może określać własne wymogi projektu uchwały, jednak co do zasady powinien on zawierać:
- tytuł,
- podstawę prawną,
- treść uchwały,
- określenie podmiotu (zazwyczaj wójt/burmistrz/prezydent miasta) któremu powierza się wykonanie uchwały oraz termin jej wykonania, o ile jest to konieczne,
- termin wejścia w życie uchwały i ewentualny czas jej obowiązywania,
- uzasadnienie faktyczne i prawne uchwały.
Możecie zapoznać się z już podjętymi uchwałami rady/sejmiku, które posłużyć Wam mogą jako wzór projektu. W przypadku, gdy rada/sejmik podejmowała już uchwałę w przedmiocie, który jest tożsamy z przedmiotem Waszego projektu, możecie posiłkować się również podstawą prawną wskazanej w uchwale rady/sejmiku.
Pamiętajcie, że projekt uchwały nie może dotyczyć spraw, które nie pozostają w kompetencji danej rady/sejmiku, jak również tych w których inicjatywa uchwałodawcza została zarezerwowana dla określonych podmiotów przez przepisy ustawowe, dotyczy to m.in. projektu budżetu, powołania i odwołania sekretarza i skarbnika gminy/miasta, odwołania przewodniczącego i wiceprzewodniczących rady gminy/miasta.
Krok 4. Zbierzcie podpisy i wypromujcie projekt uchwały
Zanim rozpoczniecie zbierać podpisy zwróćcie uwagę, czy w uchwale rady/sejmiku w sprawie zasad wnoszenia obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej nie został określony wymóg wcześniejszego zgłoszenia Komitetu Inicjatywy Obywatelskiej do rady. Zebrane przed zgłoszeniem podpisy mogą bowiem okazać się nieważne.
Liczbę podpisów osób popierających projekt uchwały określają obecnie ustawy samorządowe. W przypadku gdy uchwała rady w sprawie zasad wnoszenia obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej podjęta została na podstawie nieobowiązujących już przepisów i określa mniejsze wymagania w zakresie ilości podpisów, niż określone poniżej i tak będziecie musieli stosować się do progów podpisów wskazanych w ustawie.
Niezależnie od szczebla samorządu terytorialnego inicjatywa uchwałodawcza przysługuje grupie mieszkańców danej jednostki samorządu terytorialnego, posiadającej czynne prawo wyborcze do organu stanowiącego tej jednostki. Wielkość grupy mieszkańców uzależniona jest od rodzaju jednostki samorządu terytorialnego, do której organu kierowany jest projekt uchwały oraz od jej liczebności. W przypadku gminy:
- do 5000 mieszkańców grupa osób popierających projekt uchwały musi wynosić co najmniej 100 osób;
- do 20 000 mieszkańców – co najmniej 200 osób;
- powyżej 20 000 mieszkańców – co najmniej 300 osób.
W przypadku powiatu (również w miastach na prawach powiatu):
- do 100 000 mieszkańców grupa osób popierających projekt uchwały musi wynosić co najmniej 300 osób;
- powyżej 100 000 mieszkańców – co najmniej 500 osób.
W przypadku województwa grupa mieszkańców wnoszących projekt musi liczyć co najmniej 1000 osób, niezależnie od liczby osób zamieszkujących województwo.
Wzór wykazu podpisów stanowi zazwyczaj załącznik do uchwały w sprawie zasad wnoszenia obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej. Najczęściej powinien on zawierać imię i nazwisko, adres zamieszkania, datę urodzenia i podpis. Warto zamieścić w nim również klauzulę w zakresie zasad przetwarzania danych osobowych, o ile nie została uwzględniona a przygotowujecie wykaz samodzielnie.
Pamiętajcie aby w trakcie zbierania podpisów mieć przy sobie pełny projekt uchwały, aby osoba składająca podpis mogła się z nim swobodnie zapoznać.
Ponadto, ustawy stanowią, iż zasady promocji obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej, powinny być określone w uchwale rady/sejmiku w sprawie zasad wnoszenia obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej. Zapoznajcie się więc z uchwałami również w tym zakresie. Jako przykład działań promocyjnych można wskazać organizowaniu przez Komitet spotkań z mieszkańcami i publikowaniu przez Komitet projektu uchwały wraz z materiałami promocyjnymi w mediach społecznościowych i na stronach internetowych.
Krok 5. Przedłóżcie projekt organowi
Zasady składania projektów uchwał i ich warunków formalnych powinny zostać określone w uchwałach w sprawie zasad wnoszenia obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej.
Najczęściej projekt wraz z listą podpisów, stosownymi oświadczeniami i pismem przewodnim będziecie musieli przedłożyć lub wysłać listem poleconym do rady lub sejmiku danej jednostki. Może okazać się, iż zapewniona została możliwość przedłożenia go w formie elektronicznej.
Krok 6. Oczekujcie na odpowiedź organu lub poddanie projektu uchwały pod głosowanie
Być może organ w razie stwierdzenia braków wezwie Was do ich uzupełnienia. Pamiętajcie jednak, iż projekt uchwały od chwili rozpoczęcia zbierania podpisów nie może ulec zmianie, gdyż mogą okazać się nieważnymi głosy oddane pod projektem przed jego zmianą.
Projekt powinien zostać poddany pod głosowanie rady/sejmiku nie później niż po upływie 3 miesięcy od dnia złożenia projektu. Obserwujcie więc ogłoszenia na stronach urzędów, w których często publikowane są porządki obrad sesji rady lub sejmiku. Będziecie wiedzieć kiedy Wasz projekt będzie przedmiotem obrad.
Jeżeli Wam się udało a uchwała została przyjęta – nagłośnijcie swój sukces i edukujcie mieszkańców i mieszkanki, w jaki sposób mogą używać inicjatywy uchwałodawczej by sami zmieniać swoje najbliższe otoczenie!